روانشناسی دین در جوامع مسلمین

پروفسور پل جى واتسن دکتراى خود را در رشته روان‏شناسى فیزیولوژیک از دانشگاه تگزاس دریافت کرده است. مطالعات اولیه او بر زمینه سازوکارهاى مغزى در کنترل حالتهاى انگیزشى متمرکز بوده است. پس از ورود به دانشگاه تنسى، به گستره روان‏شناسى دین و تئوریهاى شخصیت رو مى‏آورد و مطالعات متعددى در این زمینه‏ها انجام مى‏دهد. پژوهشهاى وى در گستره شخصیت بیشتر بر ساختار شخصیتى نارسیسیزم، باورهاى غیر عقلانى، و فردگرایى ـ جمع‏گرایى متمرکز است. وى در گستره روان‏شناسى دین، روش پژوهش تجربى در چارچوب زمینه ایدئولوژیک را بنیان نهاد و مطالعات گسترده‏اى براساس و در تأیید این تئورى انجام داده است. تاکنون 115 مقاله پژوهشى در معتبرترین مجلات علمى ـ پژوهشى روان‏شناسى از او به چاپ رسیده است. در میان آثار وى، 12 کتاب و 4 نقد کتاب نیز وجود دارد. او در حال حاضر استاد روان‏شناسى دانشگاه تنسى در آمریکاست و از جمله ویراستاران مجله روان‏شناسى و مسیحیت، مجله مطالعه علمى دین، و مجله روانشناسى و الهیات است. مقاله حاضر اختصاصا براى فصلنامه قبسات تألیف شده است و حاصل مباحثات وى با مؤلف دوم است.

حاج‌علی؛ عیال‌وارترین مرد ایران!

حاج‌علی با 26 زن، 195 فرزند و بیش از200 نوه و نتیجه در خانه‌ای در شمال کشور زندگی می‌کرد. تعداد فرزندان او آن‌قدر زیاد بود که برای انتخاب نام آنها با مشکل روبه‌رو شده بود. دو گوسفند، 50 کیلو برنج، 20 کیلو آرد، هفت کیلو حبوبات، چهار کیلو روغن، یک کیلو چای و 10 کیلو قند و شکر مصرف روزانه خانه آنها بود. درباره حاجعلی حق‌پناه صحبت می‌کنیم؛ مردی که در دهه 50 به خاطر خانواده پرجمعیتش تیتر یک روزنامه‌های کشور شد. حالا 34 سال از مرگ حق‌پناه می‌گذرد و خانواده حق‌پناه‌ها جمعیتشان خیلی بیشتر از قبل شده. آن‌قدر که محاسبه تعداد خانواده برای خودشان هم سخت است. خبرنگار و عکاس سرنخ برای اینکه از اوضاع و احوال این خانواده پرجمعیت بعد از مرگ حاجعلی باخبر شوند؛ درست روزی که اعضای این خانواده برای ولیمه دور هم جمع شده بودند؛ شال و کلاه کردند و به روستای جوجاده رفتند.

اگر سری به جوجاده، روستایی بین قائمشهر و ساری بزنید؛ اولین موضوعی که توجه شما را به خود جلب می‌کند تعداد بی‌شمار افرادی است که نام خانوادگی‌شان حق‌پناه است. آنها همه از بازماندگان مردی به نام حاجعلی حق‌پناه هستند که به خاطر تعداد زیاد همسر و فرزندانش نامش به روزنامه‌ها راه یافت.

«من خودم هم حق‌پناه هستم. با کدامشان کار دارید؟!» اینها را راننده تاکسی‌ای می‌گوید که ما از او سراغ خانواده حق‌پناه را می‌گیریم. اکثر ساکنان روستای جوجاده از بچه‌ها، نوه‌ها، نتیجه‌ها و ندیده‌های حاجعلی حق‌پناه هستند که با جمعیت زیادشان روستا را به نام خود درآورده‌اند. راننده می‌گوید: «حتی مسجدی که در مرکز جوجاده قرار دارد زمینی بوده که حاجعلی حق‌پناه به اهالی اهدا کرده تا مراسم‌شان را آنجا برگزار کنند. نام حاجعلی را می‌توانید روی سر در این مسجد که بخش‌هایی از آن هنوز نیمه‌کاره مانده ببینید.»
اینجا همه حاجعلی را به خاطر تعداد همسرها و فرزندان بی‌شمارش به علاوه نفوذ و ثروتی که داشته می‌شناسند. حاجعلی در یک خانواده فقیر به دنیا آمد اما با سعی و تلاش در سن 24 سالگی صاحب مال و املاک زیادی شد. حق‌پناه بزرگ سرانجام در سن 95سالگی به خاطر کهولت سن و به مرگ طبیعی فوت کرد. آن زمان کوچکترین فرزند حاجعلی که از همسر بیست و ششمی‌اش بود؛ سه سال بیشتر نداشت. حالا اگرچه حاجعلی و زن‌هایش همه به رحمت خدا رفته‌اند اما هنوز که هنوز است چرخ روستای جوجاده به کمک پسران، دختران، نوه‌ها، نتیجه‌ها و ندیده‌های حق‌پناه می‌چرخد.